شاید شما هم با فرزند
نوجوانتان دچار چنین مشكلاتی شده‌اید و بین خودتان و او فاصله‌های عمیقی
احساس می‌كنید، اما نگران نباشید. اغلب خانواده‌هایی كه نوجوانی را در كنار
خود دارند با این مشكلات دست و پنجه نرم می‌كنند. تمام این مسائل از آنجا
شروع می‌شود كه آنها متعلق به نسل جدید هستند و شما هنوز در گذشته‌هایتان
به دنبال كلیدی برای حل مشكلات نوجوانتان می‌گردید.
برای حل این چالش‌ها و نگرانی‌ها كافی است با ویژگی‌های خاص این دوران و روش صحیح روبه‌رو شدن با آنها آشنا شوید.
وقتی تفاوت‌ها مشكل‌ساز می‌شود
شاید گذشته‌هایتان را به
یاد می‌آورید. همان زمانی كه شب‌ها پای قصه‌های پدربزرگ و مادربزرگ
می‌نشستید و حرف‌ها و نصیحت‌هایشان را با تمام وجود گوش می‌كردید. آن روزها
حواستان را جمع تجربه‌هایشان می‌كردید تا وقتی كه بزرگ شدید آنها را به
كار ببندید. برای كسب و كارتان هم نگرانی نداشتید. می‌دانستید همین كه
بزرگ‌تر شدید باید یكراست پیش پدرتان بروید و به او كمك كنید.
اما امروزه حتی شما هم
از تغییرات سریع دوروبرتان شگفت‌زده مي‌شوید. هر وقت می‌خواهید برای
فرزندتان از گذشته‌ها و تجربیاتتان حرف بزنید با قیافه كسالت‌بار و
خمیازه‌های پیدرپی او روبه‌رو می‌شوید. حتی با شنیدن جمله‌هایی مثل «این
روزها همه چیز تغییر كرده» یا «این حرف‌ها دیگر به درد زندگی امروز
نمی‌خورند» نگرانی‌تان افزایش می‌یابد.
سودابه برزگر ـ
روان‌شناس بالینی ـ تغییرات سریع و اجتناب‌ناپذیر زندگی امروزه را دلیل
اصلی فاصله بین والدین و فرزندان می‌داند و در این باره می‌گوید: «به علت
پیشرفت‌های پیدرپی در عرصه‌های مختلف زندگی بویژه اقتصاد و ارتباطات،
خانواده‌ها دچار نوعی فقدان در درك دنیای فرزندانشان شده‌اند. در گذشته
فاصله بین نسل‌ها نزدیك به 20 سال تخمین‌‌زده می‌شد. به همین دلیل هم بود
كه اغلب والدین و فرزندان در یك نسل قرار می‌گرفتند و درك متقابل بین آنها
وجود داشت، اما امروزه این فاصله به علت روند سریع پیشرفت‌ها افزايش پیدا
كرده است. آنها می‌بینند كه وسایل ارتباطی نظیر تلویزیون و بویژه اینترنت
جای جمع‌های خانوادگی و در كنار هم بودن را برای فرزندانشان گرفته است.»
وی اشاره می‌كند:
«متأسفانه به دلیل همان نگاه سنتی و این تفكر كه دیگر از آنها گذشته است،
والدین احساس می‌كنند نمی‌توانند وارد دنیای جدید فرزندانشان شوند و دقیقا
از همین زمان است كه مشكلات ارتباطی بین آنها تشدید می‌شود.»
آنها هنجارشكن نیستند
واقعیت این است كه دراین
میان فرزندان شرایط نگران‌كننده‌تری دارند. آنها از یك سو پدر و مادر و
سبك زندگی قدیمی‌شان را می‌بینند و از طرف دیگر خود را در برابر این
تغییرات تنها و بدون پشتیبان حس می‌كنند. این مشكل زمانی قوت مي‌گيرد كه
بزرگترها آنها را هنجارشكن یا بی‌قیدوبند خطاب می‌كنند. اشتباه نكنید. شما
با گفتن این جملات به فرزندتان راه را برای برقراری یك ارتباط كلامی مؤثر
با او مسدود می‌كنید.
یكی از مهم‌ترین عواملی
كه ارتباط بین شما و نوجوانتان را دچار مشكل می‌كند، شرایط متفاوت در
فرآیند اجتماعی شدن است. به طور كلی عواملی نظیر رسانه‌ها، آموزش‌های مدارس
و گروه دوستان روی آموزه‌های اجتماعی تأثیرگذار است. بنابراین اگر
آموزش‌های خارج از خانواده با آموزش‌های درون خانواده در تضاد باشد،
ارزش‌ها و هنجارهای متفاوتی را در فرد نهادينه می‌كند. به این ترتیب
فرزندتان به طور طبیعی قادر نیست انتظارات شما را برآورده كند.
ابراهیم میرفخری،
كارشناس روانشناسی در گفتوگو با «جام‌جم» به خانواده‌ها توصیه می‌كند تا
حد ممكن آموزش‌هایشان را با آموزش‌های مدارس هماهنگ كنند. برای این منظور
بهترین روش استفاده از خود نوجوانان است.
وی در این باره می‌گوید:
«شما باید تلاش كنید بدون تعصب و جهتگیری‌های منفی با فرزندتان وارد
گفتوگو شوید و عقایدتان را با نظرات او هماهنگ كنید. هر چقدر بتوانید بر
سر موارد اختلاف بیشتر به توافق برسید رابطه سالم‌تری خواهید داشت.»
هنگام صحبت با نوجوانان
همیشه باید صبور باشید، روند گفتوگو را با شیوه‌های منطقی جلو ببرید،
افراط و تفریط را كنار بگذارید. درست است كه با تأیید صحبت‌ها و نظرات
فرزندتان رابطه صمیمانه‌ای را ایجاد می‌كنید، اما اگر بخواهید همیشه این
روند را پیش بگیرید كم‌كم توانایی پذیرش عقاید مخالف را از او خواهید گرفت.
علاوه بر این اگرچه
امكان قضاوت، اظهارنظر و بیان احساسات مختلف به نوجوانان اعتماد به نفس
می‌بخشد، اما در عین حال شما باید چگونگی اظهارنظر و بیان مناسب را در حضور
بزرگترها به آنها آموزش دهید. بنابراین سعی كنید همه چیز را به اندازه
رعایت كنید.
دوستی‌های نوجوانی
دوستان در سنین نوجوانی نقش مهمی در زندگی
فرد بازی می‌كنند. از یك طرف نوجوانان به طور طبیعی و با انگیزه كسب
استقلال، به دوستانشان تمایل بیشتری نشان می‌دهند و از سوی دیگر ساعات
زیادی را در مدرسه یا سایر گروه‌ها می‌گذرانند. همه این عوامل باعث می‌شود
كه تأثیرپذیری آنها از دوستانشان بیشتر شود. ممكن است شما به عنوان والدین
در مورد دوستان فرزندتان دچار نگرانی شوید، اما باید بدانید كه دوستان هم
به نوبه خود در رشد و پرورش شخصیت نوجوان تأثیرگذار هستند. بنابراین نباید
سعی كنید به بهانه این‌كه ممكن است دوستان تاثیر منفی داشته باشند
نوجوانتان را از برقراری ارتباطات دوستانه محروم كنید. اگر چه نباید نقش
تعیین‌كننده دوستان و توانایی دوستیابی را در اجتماعی‌شدن فرزندان فراموش
كرد، اما در عین حال این نگرش نباید مانع از توجه والدين به ارتباطات
دوستانه در دوره نوجوانی شود.
مراقب باشيد
حواستان را جمع كنید. در
صورت مشاهده هرگونه تغییر در رفتار نوجوانان از قبیل پرخاشگری، ضعف درسی،
بی‌تفاوتی نسبت به خانواده یا ساعت‌های غیر معمول رفت و آمد باید توجه
بیشتری را به روابط دوستانه فرزندتان نشان دهید.
در نخستین گام تلاش كنید
دوستان فرزندتان را بشناسید. مثلا می‌توانید یك عصرانه كوچك ترتیب بدهید و
آنها را به منزلتان دعوت كنید یا این‌كه امكان برنامه‌های مختلف ورزشی یا
تفریحی را فراهم كنید و برای آشنایی با آنها همراهیشان كنید. شناخت والدین
دوستان فرزندتان هم می‌تواند به شما كمك بزرگی كند. كافی است تلاش كنید در
جلساتی كه معمولا مدارس برای دیدار با والدین برپا می‌كنند بقیه خانواده‌ها
را شناسایی كنید.
اگر متوجه شدید فرزندتان
دوستان خوبی را انتخاب نكرده است ابتدا نظرتان را با او در میان بگذارید.
اگر نتوانستید نوجوانتان را قانع كنید سعی كنید بدون ایجاد تنش برای او
فعالیت‌های جایگزین در نظر بگیرید. مثلا او را به كلاس‌های ورزشی بفرستید
تا ساعات كمتری را با دوستانش بگذراند یا زمینه را برای آشنایی او با
افرادی كه بیشتر مورد اعتماد شما هستند فراهم كنید. البته همه این موارد
باید با توافق متقابل انجام شود. بنابراین هیچ‌گاه سلیقه‌تان را به بچه‌ها
تحمیل نكنید، چراكه این كار باعث می‌شود نوجوان راه شناخت دوستانش را روی
شما ببندد.
مرز كشیدن به دور نوجوانان
نوجوانان در این سنین
زود از كوره در می‌روند و در مواجه شدن با اتفاقات مختلف بسرعت برافروخته و
عصبانی می‌شوند، یكباره واكنش‌های هیجانی شدیدی از خود بروز می‌دهند یا
آرزوها و تخیلات دور و درازی را در ذهنشان می‌پرورانند. همه اینها از غلبه
احساسات و عواطف نوجوانان بر روی تصمیماتشان خبر می‌دهند. به همین دلیل
لازم است شما تا حدی روی تصمیمات و رفتارهای فرزندتان نظارت داشته باشید.
در نخستین مرحله باید حد
و حدود آزادی‌های نوجوانتان و انتظاراتی كه از او دارید را با زبان ساده
برایش بیان كنید. گاهی نوجوانان در مورد آزادی‌هایشان و نظرات والدینشان در
این مورد دچار اشتباه هستند و متأسفانه زمانی از این موضوع آگاه می‌شوند
كه كار از كار گذشته باشد. برای این منظور ابتدا باید خواسته‌هایتان را
برای خودتان روشن كنید. سپس آنها را در فضایی آرام برای فرزندتان توضیح
دهید. فراموش نكنید كه لحن شما نباید حالت تهدیدآمیز داشته باشد. در نهایت
نیز عواقب رعایت‌نكردن موازینی كه برایشان تعیین‌كرده‌اید با زبانی نرم
توضیح دهید. برای جلوگیری از وقوع اشتباهات احتمالی كه جزء لاجرم دوران
نوجوانی است، روی بخش‌های مختلف زندگی فرزندتان نظارت داشته باشید، اما این
نظارت باید كاملا از دور و غیرمستقیم باشد. اگر فرزندتان احساس كند همیشه
زیر ذره‌بین شما قرار دارد، فكر می‌كند شما به او اعتماد ندارید و این تفكر
می‌تواند تأثیرات منفی روی آینده او داشته باشد. ضمن این‌كه نوجوانان در
این سنین همیشه می‌توانند راهی برای پنهانكاری پیدا كنند. برقراری یك رابطه
دوستانه به طوری كه نوجوانتان خودش شما را در جریان كارهایش قرار دهد،
كلید مشكل شما خواهد بود.
هماهنگی را فراموش نكنید
اگر در میدان‌های مختلف
زندگی با همسرتان اختلاف نظر دارید یا حتی گاهی كارتان به رقابت كشیده
می‌شود این روند را در مورد برنامه‌های تربیتی نوجوانتان كنار بگذارید.
سید‌هادی شجاعی،
روان‌شناس خانواده متفاوت بودن شیوه‌های تربیتی را از مهم‌ترین آفت‌های
رابطه با نوجوانان می‌داند و در این باره می‌گوید: «فرزندان نباید احساس
كنند یكی از والدین به آنها مزایایی می‌دهد كه دیگری با آن موافق نیست،
چراكه در این حالت نوجوان در عین حال كه نسبت به یكی از والدین گرایش
می‌یابد، از دیگری دور می‌شود.»
او در حالی كه به پدر‌ها
و مادرها توصیه می‌كند كه تا حد ممكن رفتارهایشان را با هم هماهنگ كنند،
می‌گوید: «نوجوانان در این سنین به طور طبیعی با دشواری‌ها و سردرگمی‌های
زیادی روبه‌رو هستند و والدین نباید با رفتارهای ضد و نقیض به این مشكلات
دامن بزنند.»
بنابراین سعی كنید قبل از این‌كه بین شما و فرزندان فاصله‌های عمیقی ایجاد شود در این باره با همسرتان به‌توافق برسید.
همیشه حامی باشید
ممكن است مدل موها و
لباس پوشیدن فرزندتان را دوست نداشته باشید، حتی ممكن است معنی خیلی از
عبارت‌ها و واژه‌هایی را كه به كار می‌برد ندانید، اما هیچ‌كدام از اینها
باعث نمی‌شود او را در سخت‌ترین مرحله زندگی تنها بگذارید. امروزه تغییرات
زیادی در شرایط زندگی و نگرش‌ها اتفاق افتاده كه در نهایت به افزایش سن
افراد در تشكیل خانواده منجر شده است. بنابراین طبیعی است كه خیلی از
رفتارهای نوجوانان را نپسندید و بیشتر از همیشه متوجه فاصله‌ها شوید. این
در حالی است كه آنها در این سنین به دلیل رویارویی با بحران هویت بیش از هر
دوره‌ای به پشتیبانی‌های فكری و عاطفی شما نیاز دارند.
زمانی كه نوجوانتان
احساس كند مورد حمایت و تأیید شما نیست، به سرعت در مقابل دیگران تأثیرپذیر
خواهد شد. افتادن جوانان در دام اعتیاد یا حتی روی آوردن آنها به
دوستی‌های خیاباني اغلب ریشه در كمبود محبت از‌سوی والدین دارد. استفاده از
تنبیه در برابر نوجوانتان تا زمانی بدون اشكال خواهد بود كه رنگ و بوی
طردكردن نداشته باشد. بنابراین از تنبیه‌های كوتاه‌مدت و قابل جبران
استفاده كنید. فرزند شما نباید احساس كند كه در صورت اشتباه كردن بخشی از
محبت شما را از دست خواهد داد.
درست است كه گاهی
نوجوانان از كلمات و ادبیاتی استفاده می‌كنند كه چندان موردقبول شما نیست،
اما اگر بخواهید با یك‌سری امر و نهی‌های خشك آنها را وادار كنید طرز
صحبتشان را مطابق میل شما تغییر دهند، موفق نخواهید شد، چراكه این كار تنها
بین شما و آنها مرزهایی را ایجاد می‌كند كه براحتی از بین نخواهد رفت. بد
نیست گاهی هم به دنیای آنها سرك بكشید و حداقل جویای معنای كلماتی شوید كه
آنها مورد استفاده قرار می‌دهند.
سعی كنید بین خودتان
رابطه‌ای دوستانه برقرار كنید، چرا كه اگر نوجوانتان به شما اعتماد كند و
شما را در جریان كارهایش قرار دهد، می‌توانید مانع بسیاری از خطاهایش شوید.
توجه زیادی نوجوانان به
وضع ظاهریشان را طبیعی بدانید و آن را درك كنید. اگر به نظرات آنها احترام
بگذارید و آنها را در تصمیم‌گیری شریك كنید آنها هم در مقابل به نظرات شما
در مورد وضع ظاهریشان توجه می‌كنند.
صدیقه مجتبی‌زاده،
كارشناس روانشناسی یكی از دلایل توجه ویژه نوجوانان به وضع ظاهریشان را
نیاز به تأیید دیگران می‌داند و در این باره می‌گوید: «والدین بهترین كسانی
هستند كه می‌توانند با توجهات خود به این نیاز نوجوانان پاسخ دهند و در
مراحل بعدی تلاش كنند انرژی فرزندشان كه صرف این امور می‌شود را به طریقه
صحیح مدیریت كنند.»
مجتبی‌زاده مي‌افزايد:
«اگر فرزندان شما هزینه‌های زیادی را به خرید لباس اختصاص می‌دهد، تلاش
كنید كه او را به خرید كالاهایی مثل كتاب علاقه‌مند كنید تا ضمن این‌كه
توجه او را معطوف به فعالیت‌های مفید می‌كنید به آینده او هم كمك كرده
باشید.»
وی به خانواده‌ها هشدار
می‌دهد كه در تعریف‌ها و تمجید‌هایشان زیاده‌روی نكنند، چراكه نه‌تنها با
این كار كمكی به آنها نمی‌كنند، بلكه باعث می‌شوند نوجوانشان همواره سعی در
كسب تأیید دیگران داشته باشد كه این در مراحل بالاتر زندگی بسیار مشكل‌ساز
خواهد بود.
او دیگر بزرگ شده است
سال‌های نوجوانی دوران
انتقال از كودكی به بزرگسالی نامیده می‌شود. نوجوانان در این سنین برای
آینده‌شان تجربه‌های زیادی كسب می‌كنند و حتی تصمیمات بلندمدت زیادی
می‌گیرند، اما تمام این توانایی‌ها زمانی به نوجوانتان منتقل می‌شود كه شما
به او اجازه داده باشید، دست‌كم در مسائلی كه خودش به طور مستقیم با آنها
درگیر است، به‌تنهایی تصمیم‌گیری كرده باشد.
درست است كه والدین
همیشه احساس می‌كنند فرزندانشان همان كودكان ناتوانی هستند كه برای
جزئی‌ترین كارهایشان نیاز به كمك دارند، اما اگر بخواهید این رویه را در
دوران نوجوانی هم به كار ببندید، روزبه‌روز از فرزندان خود دورتر خواهید
شد. چه‌بسا نوجوانان برای اثبات توانایی‌هایشان دست به كارهای خطرناكی
بزنند كه براحتی قابل جبران نیست.
نوجوانان در این سنین
خود را برای هر كاری توانا مي ببينند. این مساله زمانی مشكل‌ساز می‌شود كه
شما گاهی از فرزندتان توقع دارید مانند یك بزرگسال عاقلانه و منطقی رفتار
كند و در عین حال گاهی به او گوشزد می‌كنید هنوز بچه است و توانایی انجام
برخی كارها را ندارد. این برخورد والدین باعث سردرگمی نوجوانان خواهد شد و
در نهایت آنها در موقعیت‌های مختلف، تكلیف‌شان را نمی‌دانند و مدام احساس
می‌كنند دارند راه را اشتباه مي‌روند.
اگر قصد دارید در این
خصوص رفتارتان را اصلاح كنید، یكی از راه‌های پیشرو دادن مسوولیت به
فرزندان است. البته اگر آنها عادت به قبول مسوولیت نداشته باشند، ابتدا
ممكن است حاضر به پذیرش آن نباشند و از خود مقاومت نشان دهند.
همچنین می‌توانید برای
ترغیب آنها از روش پاداش استفاده كنید تا آنها در برابر كارهای مثبت و
صحیحی كه انجام می‌دهند، تشویق شوند. ضمن آن‌كه در جریان مسوولیت‌هایی كه
به فرزندتان می‌دهید متوجه بسیاری از استعدادها و توانایی‌های او خواهید
شد. با تأكید بر این استعدادها و كمك به نوجوان برای پرورش آنها می‌توانید
كمك بزرگی به آینده فرزندتان كنید.
الگوی خوبی باشید
اگرچه دوستان در سنین
نوجوانی از تأثیرگذارترین گروه‌ها روی نوجوانان هستند، اما این اصلا
به‌معنای كم‌شدن نقش والدین در شكل‌گیری رفتارها نیست. برای مثال اگر
خودتان به رعایت قوانین و انضباط عادت ندارید هرگز نمی‌توانید این خصلت‌ها
را در فرزندتان نهادینه كنید.
از جمله مشكلاتی كه موجب
ایجاد بحث و جدل در خانواده‌ها می‌شوند مساله نظم و ترتیب است. نوجوانان
در این سنین چندان به مرتب بودن اتاقشان توجهی ندارند، اما شما می‌توانید
در بهبود این وضعیت به آنها كمك كنید. برای مثال به جای تحقیر آنها و تكرار
جملاتی كه نامرتب بودن وسایلشان را به آنها یادآوری می‌كند، گاهی به آنها
در جمع كردن اتاقشان بخصوص در زمان امتحانات كمك كنید. از فرزندانتان
توقعاتی نداشته باشید كه خودتان هم آنها را رعایت نمی‌كنید.
چند توصیه
ـ وقتی می‌خواهید
كاری را به نوجوانتان یادآوری كنید، بكوشيد از كوتاه‌ترین جملات و عبارت‌ها
استفاده كنید و از تكرار پیدرپی آن بپرهیزید.
ـ برای كمك گرفتن از فرزندتان در امور منزل كم‌كم این روند را شروع كنید تا یكباره احساس خستگی نكند و سرخورده نشود.
ـ بحث و جدل‌های پیدرپی با نوجوانان مخرب‌ترین شیوه در برقراری ارتباط با آنهاست.
ـ اگر برای فرزندتان قوانینی را در نظر می‌گيرید، باید خودتان در پایبندی به آنها پیشگام باشید.
ـ هنگام صحبت كردن با نوجوانتان صبر و آرامش را فراموش نكنید و از هرگونه قضاوت ارزشی در مورد رفتار و عقاید آنها پرهیز كنید.
