انگشت خوشمزه
در پژوهشي محدود ميان
كودكان پنج ساله مهدكودك‌هاي شهرستان يزد، بيش از 400 كودك مورد مطالعه
قرار گرفتند تا شيوع و برخي عوامل وابسته به مكيدن انگشت در بين آنها بررسي
شود. نتايج حاكي از آن بود كه 21 درصد كودكان مورد بررسي عادت داشتند
انگشت خود را مك بزنند. 1/57 درصد آنها انگشتي غير از شست خود را
مي‌مكيدند و خوردن انگشت شست فقط در 7/6 درصد آنها رواج داشت. فراگيري
اين عمل بين كودكان دختر و پسر، يكسان گزارش شده بود.
اغلب كودكان معمولا پيش
از 5/3 تا 5/4 سالگي مكيدن انگشت دست‌شان را ترك ميكنند، اما در برخي
ديگر اين رفتار ماندگار و تبديل به عادتي مي‌شود كه ممكن است تا سنين
بالاتر هم ادامه يابد.
نگاه كارشناسان
روان‌شناسان و
زيست‌شناسان مي‌گويند مكيدن انگشت واكنشي طبيعي و غيرارادي است. نوزاد
انسان گاهي براي كسب آرامش و احساس ايمني، گاهي نيز براي درك بهتر و تكرار
لذت شيرخوردن، به گونه‌اي غريزي انگشت خود را مي‌مكد.
دندانپزشكان معتقدند اگر
چنين كاري با شدت و مدت زياد انجام گيرد براي حفظ سلامت دندان‌ها و
شكل‌گيري درست فك كودكان بايد آنها را از ادامه كار بازداشت، زيرا به عادتي
مضر و مسأله‌ساز تبديل مي‌شود. آنها مي‌گويند بسياري از كودكان، زماني كه
دندان‌هاي دائمي‌شان بيرون آيد ناخودآگاه به مكيدن انگشت پايان مي‌دهند،
اما اصرار به پيگيري عادت پساز آغاز رويش و رشد دندان‌هاي دائم، به بروز
اختلال در رشد، شكل‌گيري، نظم و هماهنگي دندان‌ها و فك مي‌انجامد و ممكن
است اعمالي چون ارتودنسي را براي اصلاح ساختار فك يا دندان‌ها ضروري كند.
دست‌اندركاران تربيت
كودك نيز بر اين باورند كه والدين نبايد نگران شكل‌گيري چنين عادتي در
نوزادشان باشند، مگر آن‌كه فرزندشان به شش سالگي رسيده باشد و همچنان با
شدت و در فواصل كوتاه، اما طي مدتي طولاني به چنين عملي مشغول شود. در اين
صورت- بر رشد عاطفي كودك نيز لطمات نامطلوب وارد مي‌آيد و در اين مرحله است
كه بايد بر آن غلبه كرد و او را از ادامه مكيدن انگشت بازداشت.
از درد تا ترس
درباره دلايل انجام يا
تكرار مكيدن انگشت، نظرات بسياري ارائه شده كه از كاستن ناخودآگاه اضطراب،
رسيدن به حس امنيت خاطر و اولين تلاش‌ها براي شناخت دنياي اطراف گرفته تا
تقليدي ساده از كودكان ديگر يا واكنشي طبيعي و غريزي را دربرمي‌گيرد.
بسياري از نوزادان حتي از مكيدن و خوردن گوشه لباس يا پتويشان هم دريغ
نمي‌كنند!
مكيدن انگشت‌ها هنگام
رويش دندان‌هاي شيري و براي كاهش درد ناشي از آن، به شرطي كه دست‌شان تميز
باشد يا وسيله‌اي بهداشتي براي گاز زدن يا مكيدن در اختيارشان قرار گيرد،
واكنشي مفيد و لازم هم تلقي مي‌شود و نبايد سبب نگراني و حساسيت والدين
شود. با اين حال، برخي ممكن است به سبب اضطراب، استرس و حتي حس ناامني
مادرشان در دوراني كه آنها درون رحم رشد مي‌كرده‌اند و براي غلبه بر ترس‌ها
و اضطراب‌ها چنين كنند. كودكي كه دوران جنيني را تحت چنين شرايطي گذرانده
يا پس از تولد، فضاي توام با آرامشي را تجربه نكرده و در شرايط خانوادگي
نامناسب و پرتنش قرار گرفته، يا بنا به عواملي چون ورود به مدرسه در شرايط
خاص قرار گرفته، بديهي است كه براي غلبه بر تنهايي، افزايش حس امنيت و
دور‌كردن ترس خود به چنين عملي روي آورد يا به طور ناخودآگاه شدت و توالي
مكيدن را بيشتر كند. در برخي تحقيقات نيز معلوم شده كودكاني كه ساعات
بيشتري از مادرشان دور بوده‌اند به خوردن انگشت خود تمايل بيشتري دارند.
اينها به‌تنهايي و به گونه‌اي عمومي دليلي براي مقصر دانستن يا كوتاهي همه
والديني نيست كه كودكشان عادت به مكيدن انگشت دارد، بلكه فقط در برخي موارد
ممكن است در برخي كودكان يا خانواده‌ها صدق كند و والدين، خود مي‌توانند
با دقت بر آن دلايل واقعي را متوجه شوند.
زمان واكنش
در زمان نوزادي و
شيرخوارگي، براحتي مي‌توان اين عمل را ناديده گرفت، اما اگر خيلي حساسيد،
مي‌توانيد پستانكي تميز را جايگزين مكيدن انگشت كنيد. در حين درآمدن
دندان‌هاي شيري، از واكنش مكيدن انگشت براي تحمل درد با در اختيار گذاشتن
وسايلي چون دنداني جلوگيري كنيد كه جانشيني مشابه، اما مناسب‌تر براي
پستانك يا انگشت خود كودك است.
مكيدن انگشت‌ها هنگام رويش دندان‌هاي شيري و
براي كاهش درد ناشي از آن، به شرطي كه دست‌شان تميز باشد يا وسيله‌اي
بهداشتي براي گاز زدن يا مكيدن در اختيارشان قرار گيرد، واكنشي مفيد و لازم
هم تلقي مي‌شود
نمي‌توان يك قانون كلي
براي همه كودكان مشخص كرد و گفت از اين زمان بايد واكنش اساسي نشان داد.
ديده شده كودكاني عادت کردهاند به جاي مكيدن انگشت، تمام دست خود را در
دهان ميكنند! واضح است چنين كاري اگر در فواصل كوتاه و مدت‌هاي طولاني رخ
دهد، حتي در سنين دو يا سه سالگي هم مشكل‌ساز است. برخي كودكان هم اصولا
آنقدر ديربه‌دير و با ملايمت انگشت‌شان را مي‌مكند كه اگر به پنج يا شش
سالگي هم برسند، مشكل چنداني براي آنها پيش نمي‌آيد، مگر آن‌كه از سوي
همسالان خود نكوهش شوند و اين كار را در خفا انجام داده يا به طور كلي از
سر خود خارج كنند. به طور معمول، تقريبا از آستانه رويش دندان‌هاي دائم است
كه اگر شدت و توالي عادت خطرات دهاني و دنداني وي را افزايش دهد مي‌توان
كم‌كم، به نرمي و ملايمت، غيرمستقيم و آرام‌آرام واكنش نشان داد و اگر
مكيدن انگشت از سر كودك نيفتاد به راه‌هاي مجدانه‌تر توسل جست.
عوارض و مضرات
به گفته آگاهان، همه نوع
مكيدن انگشت ناهنجاري نيست و برخي از آنها ضرر ندارد، اما انواع شديد آن
در زمان‌هاي خاص مي‌تواند يك يا چند ضرر داشته باشد.
ناهنجاري‌هاي مضر متنوع
است و به نيرويي بستگي دارد كه حين مكيدن انگشت يا دست وارد مي‌شود. تغيير
شكل استخوان‌هاي فك، رويش دندان به صورت كج يا بافاصله، نازك يا كج‌شدن
دندان، بيرون‌افتادگي فك و دندان‌هاي بالا، تنگي قوس فك بالا، گودي بيش از
حد سقف دهان، ايجاد فاصله بين فك بالا و پايين، در موارد بسيار نادر انحراف
انگشت، آسيب به لوزه و افزايش افتادگي و ايجاد خرخر در خواب يا خس‌خس در
حين تنفس و... از جمله مضرات انواع شديد مكيدن انگشت يا قرار دادن چند
انگشت با هم در دهان است.
روش‌هاي ترك
به اعتقاد بسياري از
دست‌اندركاران تربيت كودك، تا خود كودك به اشتباه‌بودن كار خود پي نبرده،
اجبار يا روش‌هاي ديگر براي ترك اين عادت او كارآمدي لازم را ندارد. به نظر
مي‌رسد اولين كار والدين براي ترك عادت مكيدن انگشت در سنين بالاتر، بايد
كشف منبع و دليل اصلي و سپس موكول‌كردن ترك عادت به خود او باشد. رفع مشكل
اصلي، در اغلب مواقع به ترك عادت مي‌انجامد. كودكي كه مدام شرايط پرتنش را
تحمل مي‌كند تا آن شرايط رفع نشده باشد، نخواهد توانست بر ترك عادات خود
فائق آيد.
در گذشته به جاي
برطرف‌كردن مشكل اصلي، انگشت كودك را با فلفل يا مواد تلخ‌مزه آغشته
مي‌كردند تا از طريق بازدارندگي و يادآوري‌هاي منزجركننده در كودك، ترك
عادت وي ميسر شود. حقيقت اين است،هر چه سن كودك بيشتر شود، بسياري از
رفتارها نيز تغيير خواهد كرد، اما برخي والدين به جاي آن‌كه صبر و اقدام
آگاهانه را در پيش گيرند و همين راه را به طور غيرمستقيم به كودكشان
بياموزند، راه‌هاي سريع و دم‌دستي را انتخاب كرده و فرزندانشان را نيز چون
خود بار مي‌آورند.
آگاه‌كردن
كودك با زباني در حد فهم او بسيار كارآمدتر، ماندگارتر و بدون لطمات رواني
است. وقتي خود او متوجه لطمات و خطرات ادامه كارش شود، يادآوري‌هاي شما را
بهتر و آسان‌تر مي‌پذيرد و خود نيز سعي مي‌كند جلوگيري از تكرار را به ذهن
بسپارد. لطمات اين روش بسيار كمتر از هر روش ديگري است.
جايزه، تشويق و پاداش هم
از راه‌هاي اغلب مؤثر است. والدين مي‌توانند توالي و نظم تقريبي تكرار
مكيدن انگشت را مشخص كنند و سپس زماني بيشتر را در نظر گرفته و به كودك
بگويند اگر طي اين مدت انگشت خود را به دهان نبرد، جايزه خواهد گرفت. مهم
نيست جايزه پربها باشد؛ هر چيزي كه علاقه كودك را برانگيزد و تكرار آن
دردسر ديگري نسازد، كافي است.
رفته‌رفته بايد اين روند و مدت را بيشتر كرد تا در نهايت مقصود اصلي حاصل شود.
برخي وسايل دندانپزشكي
هم براي اين كار وجود دارد؛ نوار چسبهاي مخصوص و بهداشتي براي يادآوري
كودك يا فنرها و مارپيچ‌هاي ارتودنسي كه اگرچه در هفته اول ممكن است سبب
سختي يا احساس ناراحتي كودك شود، ولي در صورتي كه خطر انحراف فك و لقي
دندان‌ها يا رويش نادرست آنها زياد باشد، به كار گرفتن آنها ضروري به نظر
مي‌رسد. ضرورت را البته مشاوره با دندانپزشك و معاينات او مشخص مي‌كند.
به كار‌بردن كلمات و رفتارهاي تند ممكن است باعث
لجبازي كودك شود. برخي والدين حتي پساز آن‌كه متوجه مي‌شوند نهيب‌ها و
كلمات تندشان اثري بر رفتار فرزند نداشته، به جاي تغيير روش، به تشديد روش
روي مي‌آورند و گاهي مجازات و تنبيه را نيز به اشتباه پيشين مي‌افزايند و
اگر به نتيجه مطلوب خودشان برسند ، اضطراب، ناراحتي و لطمات روحي- رواني
فرزندشان را در آينده در نظر نگرفته‌اند.
