روانشناسی مُدرن

اگر رفیق شفیق شما و خانواده‌تان شود شايد اوقات بیكاری شما و آنها را پر كند، در پژوهش‌های علمی ‌برایتان منبعی مناسب باشد و اطلاعات‌تان را از جهان پیرامون به روز نگه دارد، اما اگر قرار باشد دشمنی خطرناك شود می‌تواند آبروی‌تان را به باد بدهد، وقت‌تان را تلف كند، شما را به خودش معتاد كند، عزیزان‌تان را از شما دور كند و حتی سبب فروپاشی خانواده‌تان شود.

این كه رایانه متصل به اینترنت برای شما و خانواده‌تان رفیقی شفیق باشد یا دشمنی خانمان‌برانداز به چگونگی استفاده‌تان از فضای مجازی بستگی دارد. در واقع، اینترنت به خودی خود، مفید یا مضر نیست، بلكه فقط یك ابزار است كه ماهیتش به واسطه شیوه استفاده از آن تغییر می‌كند.

ما در این گزارش مجموعه‌ای از روش‌های پیشگیرانه در استفاده از اینترنت را به شما ارائه می‌كنيم كه مورد تایید پلیس فتا (فضای تبادل اطلاعات) هستند. بخشی از این روش‌ها مربوط به استفاده زوج‌ها از اینترنت هستند، اما از آنجا كه كودكان و نوجوانان در برابر خطرات دنیای مجازی آسیب‌پذیرترند شمار زیادی از این شيوه‌ها مربوط به چگونگي نظارت بر فرزندان در فضای مجازی است.

مطمئن باشید بر خلاف برخی تبلیغات نادرست كه می‌گویند در كشورهای دیگر والدین نسبت به وضعیت استفاده فرزندانشان از اینترنت بی‌خبر هستند، اتفاقا مقالات خارجی فراوانی نیز به ارائه توصیه‌هایی درباره راه‌های نظارت پدر و مادرها بر شیوه استفاده فرزندانشان از اینترنت اختصاص دارند.

یكی از مهم‌ترین تصمیم‌ها برای كاهش خطرات احتمالی استفاده از فضای مجازی، مكانی است كه برای رایانه در خانه انتخاب می‌كنید. باید رایانه را در مكانی پر رفت و آمد از خانه قرار دهید.

فرزندان شما در سنین مختلف كنجكاوی‌هایی درباره برخی مسائل دارند كه مرجع پاسخ به آنها باید شما یا فردی قابل اطمینان باشد. اگر آنها به شما اعتماد نكنند و تصمیم بگیرند پاسخ پرسش‌هایشان را شخصا و از طریق اینترنت پیدا كنند ممكن است به منابعی برخورد كنند كه به هیچ‌وجه قابل اطمینان نیستند و حتی مطالبی خلاف واقع ارائه می‌دهند.

قرار دادن رایانه در چنین مكانی حس كنجكاوی فرزندانتان را درباره برخی مسائل خاص، كنترل می‌كند.

زمان استفاده از اینترنت را برای فرزندانتان محدود كنید. اعتیاد به اینترنت مثل انواع دیگر اعتیاد، ناآگاهانه، موذیانه و به مرور زمان ایجاد می‌شود. ساعت‌های استفاده از اینترنت، آرام‌آرام بیشتر می‌شود و كار به جایی می‌رسد كه فرد استفاده‌كننده، ساعت‌های طولانی از شبانه‌روزش را صرف كار با رایانه می‌كند.

به همین دلیل تعیین زمانی مشخص برای استفاده از اینترنت، تا حد زیادی از امكان معتاد شدن به آن می‌كاهد. اعتیاد به اینترنت فقط اعضای كم‌سن و سال خانواده را تهدید نمی‌كند و اتفاقا بزرگ‌ترها نیز در خطر معتادشدن به فضای مجازی هستند. به همین دلیل قانون ساعات مشخص برای استفاده از رایانه، نه‌تنها برای كوچك‌تر‌های خانواده است، بلكه بزرگ‌تر‌ها هم باید خودشان را ملزم به تبعیت از آن كنند.

شاید باورنكردنی به نظر بیاید، اما زوج‌هایی هستند كه بر سر همین اعتیاد به فضای مجازی، قربانی طلاق عاطفی شده‌اند. چرا كه اعتیادشان باعث شده است فرصت‌ گپ‌زدن، بیرون‌رفتن و مشورت‌كردن در زمینه‌های مختلف را با شریك زندگی‌شان از دست بدهند و به جای آن ساعت‌های حضورشان در خانه را به وبگردی یا گفت‌وگو با دوستان در فضای مجازی بگذرانند.

گاهی یكی از طرفین، این وضعیت را طاقت نمی‌آورد و دست آخر متوسل می‌شود به دادگاه خانواده و طلاق حقوقی، گاهی هم هر دو طرف چنان در فضای مجازی غرق می‌شوند كه بدون هیچ شكایتی، همه اوقاتشان پای صفحه نمایشگر رایانه می‌گذرد و آنقدر مشغولند كه حتی وقت و حوصله دم‌زدن از طلاق را هم ندارند.

خیلی‌ها فكر می‌كنند همین كه اتصال به اینترنت را یاد گرفتند و فهمیدند چطور می‌شود یك صندوق پستی مجازی ایجاد كرد و چگونه می‌شود با دوستان آنلاین گفت‌وگو كرد یعنی همه مسائل مربوط به اینترنت را یاد گرفته‌اند و حرفه‌ای شده‌اند. برخی از همین نوع آدم‌ها، به خودشان اجازه می‌دهند با هویتی جعلی هر رفتار ناشایستی را كه در دنیای واقعی حق انجامش را ندارند در دنیای مجازی عملی كنند چون به خیالشان، صرفا با تغییر نام و عكس‌شان می‌توانند به یك شبح تبدیل شوند و هیچ‌كس قادر نیست ردشان را بگیرد، اما اشتباه می‌كنند.

در فضای مجازی هرقدر حرفه‌ای باشید، هر قدر از تغییر هویت واقعی‌تان دور شوید، هر قدر تلاش كنید از خود ردی باقی نگذارید، باز هم فراموش نكنید شما قابل پیداشدن هستید. همیشه كسانی حرفه‌ای‌تر از شما پیدا می‌شوند كه نه‌تنها می‌توانند ردپایتان را در دنیای مجازی پیدا كنند و هویت واقعی‌تان را آشكار كنند، بلكه می‌توانند به واسطه همان ردپاها به خصوصی‌ترین اطلاعات‌تان نیز دست پیدا كنند، بنابراین به خیال این كه شبح هستید خطر نكنید و به همان اندازه كه در دنیای واقعی محافظه‌كار و تابع قوانین هستید در دنیای مجازی نیز كاربری مطیع و تابع قوانین باشید و این اصل را به اعضای خانواده‌تان نیز بیاموزید.

بسیار مهم است كه رایانه را مجهز به نرم‌افزارهای ویژه تامین امنیت در اینترنت كرده باشید. این نرم‌افزارها رایانه شما را در برابر هكرها، جاسوس‌افزارها و ویروس‌ها ایمن می‌كنند، اما همیشه در نظر داشته باشید كه امكان دارد رایانه شخصی شما به دلیل به‌روزنشدن آنتی‌ویروسش یا ابداع ویروسی بسیار جدید در فضای مجازی یا مواجهه با هكری بسیار حرفه‌ای در معرض خطر باشد و حتی ابزارهای امنیتی هم از پس حفاظت از رایانه‌تان برنیایند به همین دلیل است كه پیشنهاد می‌كنیم در فضای مجازی، همیشه محتاط باشید و در ضمن، اطلاعات بسیار خصوصی‌تان همچون مدارك خاص یا عكس‌های خانوادگی را در رایانه نگه ندارید و آنها را در لوح فشرده (سی‌دی) ذخیره كنید.

والدین می‌توانند علاوه بر آنتی‌ویروس‌ها، رایانه‌شان را به نرم‌افزار «نظارت والدین بر مصرف اینترنت» نیز مجهز كنند. این نرم‌افزار به شكل رایگان در وبگاه دبیرخانه شورای عالی اطلاع‌رسانی www.scict.ir وجود دارد و شما می‌توانید با كلیك بر آن، روی رایانه شخصی‌تان نصبش كنید.

در بسیاری از كشورها والدین نرم‌افزارهایی مشابه این نرم‌افزار را روی رایانه‌های خانگی نصب می‌كنند تا وضعیت استفاده از اینترنت را توسط فرزندانشان در خانه زیر نظر داشته باشند. این نرم‌افزار تشخیصی خودكار و هوشمندانه نسبت به تصاویر دارد و به مقدار زیادی از پخش تصاویر نادرست و مستهجن جلوگیری می‌كند و به والدین گزارشی از وبگاه‌هایی كه فرزندان به آنها سر زده‌اند، ارائه می‌دهد.

با این حال همیشه به یاد داشته باشید كه این نرم‌افزارها نیز محدودیت‌هایی دارند و به هر حال صاحب هوش انسانی نیستند و هرگز جای پدر و مادری وظیفه‌شناس را كه بر عملكرد فرزندشان در اینترنت نظارت دارند نمی‌گیرند. به همین دلیل فقط به نصب نرم‌افزارهای تخصصی روی رایانه بسنده نكنید و همیشه به شكلی نامحسوس فعالیت‌های فرزندتان را در فضای مجازی كنترل كنید.

به طور كلی رایانه شما باید توسط 3 محافظ اصلی ایمن شود كه عبارتند از‌ ضدویروس، ضدجاسوس‌‌افزار و دیواره آتش (فایروال).

هر یك از این سه محافظ وظایفی برای امن نگهداشتن رایانه شما دارند و اگر نباشند بخشی از دیواره حفاظتی رایانه شما نفوذپذیر می‌شود و در خطر قرار دارید. برای آشنایی با این محافظ‌ها و خریداری آنها، باید با یك متخصص رایانه و فروشنده نرم‌افزار امین و قابل اعتماد در تماس باشید و از او مشورت بخواهید.

برای استفاده از اینترنت یك گروه تشكیل دهید. می‌دانید كار گروهی یعنی چه؟ در كار گروهی شما با جمعی از افراد، در فعالیتی مشترك برای رسیدن به هدفی مشترك شریك می‌شوید. حالا فكر می‌كنید این كه می‌گوییم برای استفاده از اینترنت باید مثل یك گروه كار كنید یعنی چه؟

فعالیت مشترك در این ماجرا، استفاده از اینترنت است و هدف مشترك، بهره‌بردن از این ابزار برای كسب اطلاعات است، اما برای انجام فعالیتی مشترك، باید حدود و اختیارات هر یك از اعضای گروه و پستی‌ها و بلندی‌های مسیر برای دستیابی به هدف معلوم شود بنابراین باید برای فرزندانتان توضیح دهید كه دقیقا چه كاری در استفاده از اینترنت درست و چه كاری نادرست است. برای نمونه انواع وب‌سایت‌هایی را كه برای بازدید مناسب هستند به آنها معرفی كنید و درباره اتاق‌های گفت‌وگو یا انجمن‌های بی‌خطر كه می‌شود در آنها عضو شد، برایشان توضیح دهید. آنها را با سایت‌هایی كه مناسب سن‌شان هستند و شیوه پژوهش در اینترنت آشنا كنید. حتما می‌دانید كه در این زمینه لازم است پیشتر سایت‌های مناسب كودكان را شناسایی كرده باشید.

باید بدانید كه اتاق‌های گفت‌وگوی ویژه بزرگسالان با نماد alt. مشخص می‌شوند و امكان دارد مطالبی كه در آنها مطرح می‌شوند مناسب كودكان یا نوجوانان نباشند.

شاید بهتر باشد برای خانواده قراردادی درباره شیوه استفاده از اینترنت بنویسید. در این قرارداد شما از فرزندتان به شكلی رسمی‌ و جدی تعهد می‌گیرید كه به هیچ وجه و در هیچ شرایطی شماره تلفن، نشانی و كلمه عبورش را برای ورود به صندوق پستی مجازی‌اش در اختیار دوستان آنلاینش قرار ندهد؛ هرگز به صورت شخصی با افراد آنلاین ملاقات نكند؛ اگر در شرایطی قرار گیرد كه احساس كند ناامنی یا خطر در محیط آنلاین را داشته باشد بلافاصله شما را در جریان قرار دهد و خلاصه این كه بر سر تعهدات و توافقاتی كه درباره ورود به سایت‌های مختلف با او كرده‌اید، وفادار باقی بماند. شما هم در این تعهدنامه به او متعهد می‌شوید تا زمانی كه او به اصول و قوانین متعهد است اینترنت را به عنوان امتیازی در اختیارش بگذارید و اگر مشكلی پیش آمد به عنوان یك راهنما كمكش كنید.

شاید به نظرتان عجیب باشد كه در خانه قراردادی برای یك نوع رفتار خاص نوشته شود یا حتی گمان كنید كه این كار از صمیمیت فضای خانه می‌كاهد اما در اشتباه هستید چون گاهی نوشتن یك قرارداد، روش تربیتی صحیحی است كه به فرزندانتان، تعهد، وفاداری و عمل به قوانین و مقررات را یاد می‌دهد ضمن آن كه شما با این عمل به او می‌فهمانید كه انسانی بالغ و صاحب مسوولیت و جایگاه اجتماعی است.

این گام، فقط مربوط به فرزندان خانواده نیست و بزرگ‌تر‌ها هم باید همیشه آن را در نظر داشته باشند. موضوع شاید خیلی ساده به نظر بیاید اما خیلی‌ها، چه كوچك، چه بزرگ، همین اصل ساده را فراموش می‌كنند و بدجوری خودشان را گرفتار می‌كنند.

اصلی كه درباره‌اش هشدار می‌دهیم این است: به هیچ فرد آنلاینی در دنیای مجازی اعتماد نكنید. مهم نیست چه مدت با او چت كرده‌اید، مهم نیست چه میزان از اوقات شبانه‌روزتان را صرف گفت‌وگو با او كرده‌اید، مهم نیست كه او چقدر خوب و دوست‌داشتنی و قابل اعتماد به نظر می‌رسد، مهم این است كه او به هر حال یك غریبه است كه هیچ اطمینانی درباره این كه واقعا هویتش همان باشد كه در فضای مجازی تعریف كرده، وجود ندارد و حتی اگر هم صادق بوده باشد به هرحال غریبه‌ای‌ است كه معلوم نیست در آینده از اطلاعاتی كه شما به او داده‌اید چگونه استفاده كند.

چه بسا زوج‌هایی كه همین قانون را از یاد برده‌اند و درگیر مسائلی شده‌اند كه منجر به فروپاشی خانواده‌هایشان شده است. چندی پیش ماجرای زنی را شنیدم كه زندگی خانوادگی‌اش در آستانه نابودی است. همسر او شغلی دارد كه می‌تواند تمام طول روز در اداره به اینترنت نیز متصل باشد. او پس از مدتی كه با فضای مجازی و امكانات گفت‌وگوی اینترنتی آشناتر شد دوستانی از جنس مخالف پیدا كرد. گفت‌وگوهای آنها، آن طور كه مرد خودش اعتراف می‌كند در روزهای اول در حد گپ و گفت‌های كاری بود، اما به مرور زمان جهت گفت‌وگوها تغییر كرد و به مسائل شخصی رسید و هرروزه شد و نوعی دلبستگی میان مرد و یكی از دوستان مجازی‌اش كه زنی جوان بود به وجود آمد و كار به جایی رسید كه مرد لپ‌تاپ خرید و در خانه نیز تمام وقتش را صرف گفت‌وگو با آشنای مجازی‌اش می‌كرد.

اعتراض‌های همسرش هیچ فایده‌ای نداشت. هر بار، پس از هر جر و بحث خانوادگی، او تصمیم می‌گرفت گفت‌وگوكردن با دوست ندیدنی‌اش را متوقف كند، اما تلاش بی‌فایده بود.

مرد به گفت‌وگو در فضای مجازی اعتیاد پیدا كرده بود و دوست خاص مجازی‌اش دیگر برایش غریبه نبود، بلكه صمیمی‌ترین آشنایش بود كه از همه رازهای خانوادگی‌اش هم باخبر شده بود.

شاید اگر همسر مرد، با فضای مجازی آشنایی بیشتری داشت می‌توانست خطر را به‌موقع تشخیص دهد و واكنشی بجا نشان دهد، اما او به فضای مجازی علاقه‌ای نداشت و به همین دلیل، علت واقعی آنلاین‌بودن دائمی ‌شوهرش را نمی‌فهمید. تا روزی كه زن بر حسب اتفاق و در خانه یكی از آشنایان، مطالبی درباره زندگی خصوصی‌اش و روابطش با شوهرش را در وبلاگی دید. نویسنده وبلاگ، ارتباط او و همسرش را در قالب یادداشت‌هایی نقد كرده بود و در زیر هر یادداشت نیز گروهی از خوانندگان وبلاگ، نظرات‌شان را درباره زندگی خصوصی زن و مرد داده بودند! حتما می‌دانید وبلاگ متعلق به چه كسی بود؟ همان دوست مجازی ظاهرا قابل اعتماد.

اما ماجرا به همین جا ختم نشد. زن در این لحظه، تازه فهمید كه دلیل تایپ‌های بی‌امان همسرش در طول شبانه‌روز چیست، شب‌ها با چه كسی از طریق رایانه، گفت‌وگو می‌كند و بلندبلند می‌خندد، چرا مایل نیست كسی بجز خودش، نامه‌های مجازی را كه به او ارسال شده‌اند، ببیند و... .

حدس زن درست بود، ارتباط شوهرش با غریبه همیشه آنلاین دنیای مجازی، پیچیده‌تر از آن چیزی بود كه او گمان می‌كرد و همین ماجرا كار را به جایی رساند كه آنها با وجود چندین سال زندگی مشترك در كنار یكدیگر، تصمیم به جدایی گرفتند. با این حال فروپاشی خانواده تنها نتیجه این نوع ارتباط‌ها و اعتمادكردن‌های بیجا نیست، گاهی ارائه اطلاعات خصوصی خانواده در اینترنت بویژه از سوی كودكان باعث می‌شود آنها در خطر ربوده‌شدن یا سوءاستفاده جنسی در سایت‌های غیر اخلاقی قرار بگیرند!

به آنها بفهمانید هر فردی در دنیای مجازی شاید یك دروغگو باشد كه درباره سنش، جنسیتش و موقعیتش دروغ می‌گوید و می‌خواهد آنها را فریب دهد.

شبكه‌های فیس‌بوك و گوگل‌پلاس كه بیشتر نوجوان‌ها و جوان‌های خانواده ممكن است جذب آنها شوند نیز از جمله دروازه‌های دوستیابی و ارتباطات اجتماعی محسوب می‌شوند كه طبیعتا پدر و مادر وظیفه دارند هرازگاه به صفحه فرزندشان در این فضاها سر بزنند و پروفایل او را بررسی كنند تا مطمئن شوند كه عكس‌ها و مسائل غیراخلاقی در آنها وجود ندارد.

نكته دیگر درباره نامه‌های مجازی ناشناس است، به یاد داشته باشید و به فرزندانتان نیز بیاموزید، حتی جذاب‌ترین عنوان‌ها نیز نباید وسوسه‌تان كنند كه این نوع نامه‌ها را باز كنید. بازكردن این نوع نامه‌ها انواع دردسرها را برای شما به ارمغان می‌آورند. شاید كسی قصد دارد با رخنه در رایانه شما اطلاعات‌تان را بدزدد، شاید كسی می‌خواهد از هویت شما در دنیای مجازی برای ارسال مطالب نادرست استفاده كند، شاید نامه‌ها حاوی مطالب غیراخلاقی باشند و جالب است بدانید كه بازكردنشان پیامی ‌برای فرستنده ارسال می‌كند كه به او می‌فهماند شما مشتری این نوع مطالب هستید و از آن به بعد هر روز شمار زیادی مطالب ناجور دریافت كنید، شاید با بازكردن این نامه‌ها و بارگذاری فایل‌های همراهشان، رایانه‌تان ویروسی شود و همه اطلاعات مهم داخلش را از دست بدهید و... .

به او بیاموزید شاید از بین میلیون‌ها انسان روی كره زمین شماری بسیاربسیار اندك واقعا شانس می‌آورند و برنده یك قرعه‌كشی یا ارثیه‌ای از مرجعی ناشناس می‌شوند، اما شمار این آدم‌ها همان‌طور كه گفتیم بسیار كم است و اگر تعدادشان را نسبت به میلیون‌ها كاربر اینترنتی بسنجیم آن‌وقت می‌شود گفت این نوع اتفاق‌ها، اغلب محال است و بنابراین نامه‌های مجازی كه می‌گویند ثروتمند ناشناسی در كشوری دیگر وصیت كرده است ارثیه‌اش را با قرعه‌كشی به یك كاربر اینترنت خوش‌شانس بدهند و از قضا نام فرزند شما در آن قرعه‌كشی درآمده است یا به او اطمینان می‌دهند كه برنده قرعه‌كشی یك شركت بین‌المللی شده یا كشوری به واسطه همان قرعه‌كشی كذایی تصمیم گرفته ملیتش را به او اعطا كند، فقط حقه‌هایی تكراری برای كلاهبرداری از ساده‌لوح‌های فضای مجازی هستند.